काल मुंबईमध्ये बाँबस्फोट झाले,सरकारने लगेच मोठमोठ्या शहरात हाय अलर्ट घोषित केला.
ह्याचा अर्थ काय?
माझ्या मते भारतीय हाय अलर्ट म्हणजे, सामान्य माणसाला होणार्‍या त्रासात आणि नेत्यांच्या सुरक्षेत आणखी वाढ .
नाही तर काय? बाँबस्फोटानंतर काल रात्री, आज सकाळी, पुन्हा आता रात्री मी तरी काही फरक नाही पाहिला. अंधेरी ते ठाणे ह्या रस्त्यावर कुठेही हाय अलर्टची काही चाहूल नव्हती. हो, जिथे बाँबस्फोट झाले त्या भागात वाढविली असेल सुरक्षा. त्या भागात लोकांना जाण्यास मनाई केली आहे असे ऐकले. एक तर तिकडचे पुरावे नष्ट होऊ नयेत म्हणून आणि दुसरे म्हणजे ते मंत्री लोक जातील ना त्या जागांना भेट द्यायला. मग त्यांना काही झाले तर? आणि ही वाढीव सुरक्षा फक्त २ दिवस जास्तीत जास्त १०.
अशा वेळी बहुतेक करून गर्दीच्या ठिकाणी सुरक्षा वाढविली जाते म्हणतात. म्हणजे आधीच लोकांना गर्दीमुळे उशीर होत असतो, त्यात सुरक्षा म्हणून करण्याच्या चाचपणीचा देखावा केला जातो असेच वाटते. तुम्ही म्हणाल, 'पुढे तिथे बाँब फुटला तर परत मी त्यांनाच शिव्या घालणार'. जर ती चाचपणी नीट होत असेल तरी झाले तर नाही शिव्या घालणार. पण आधीच म्हटल्याप्रमाणे तो मला देखावाच वाटतो. २००५ की ०६ मध्ये मुंबईत रेल्वे स्थानकांवर धातू शोधक (मेटल डिटेक्टर) यंत्रणा लावणार होते. त्याची प्राथमिक चाचणी करण्याकरीता पहिले स्थानक कोणते निवडले तर मुंबई सीएसटी. अरे, तुम्हाला चाचणी करायची आहे ना मग थेट सर्वात जास्त गर्दी असलेल्या स्थानकावर का? कमी गर्दीच्या स्थानकांवर करा ना? तिकडे गोंधळ झाला तो होणारच होता.
आणि मग समजा एखाद्याकडे आढळली बंदूक तर काय करणार? मॉलमध्ये वगैरे जेव्हा मेटल डिटेक्टर वगैरे पाहतो तेव्हा 'मॅट्रीक्स' सिनेमातील प्रसंग आठवतो. त्यात शेवटी दोघांना सुरक्षा अधिकारी विचारतो. 'काही आहे?' म्हणून. निओ लगेच जॅकेट उघडून दाखवतो, आणि धाड धाड गोळीबार सुरू.... तसेच जर खरोखरच एखादा आला तर काय फरक पडणार आहे त्या मेटल डिटेक्टरचा? आणि बहुधा प्रत्यक्षात तसे सीएसटी स्थानकावरच २००८ मध्ये कसाब आणि त्याच्या साथीदारांनी करून दाखविले.
हे जरा थेट शस्त्रास्त्रे घेऊन हल्ला करण्याबद्दल झाले .
पण आजचेच उदाहरण घ्या ना. मी वर म्हटले तसे मला रस्त्यात कुठेही सुरक्षा वाढविल्यासारखे वाटले नाही. वाढल्यासारखे सोडा, काही बदल असल्याचेही जाणवले नाही.कार्यालयाच्या संकुलात शिरताना ओळखपत्र दाखविल्याशिवाय जाऊ देणार नाही असा नियम आहे. पण माझा सहकारी सांगत होता की दुचाकीवरून आला तेव्हा त्याला ओळखपत्राबद्दल विचारले. पाऊस पडत होता म्हणून ते आत ठेवले होते. त्याला थांबविले आणि ते दाखवण्यास सांगितले. तो रेनकोट काढून खिशातून कार्ड बाहेर काढणार त्या आधीच विचारणा झाली, आहे ना? ठीक आहे जा. ओळख न दाखवता आत जाता येणं शक्य आहे.
असेच माझ्यासोबतही झाले होते. २००६ मध्ये बँगलोरच्या आयटीपीएल मध्ये बाँब असल्याचा फोन आला. त्यामुळे मग आम्हाला कार्यालयांतून बाहेर काढण्यात आले. सर्वत्र चाचणी केली. बेसमेंट मध्ये बाँब असेल अशी शक्यता होती. आम्हाला घरी पाठविण्यात आले. खरे तर तिथेही ओळखपत्र दाखविल्याशिवाय आत जाऊ देत नाहीत. पण दुसर्‍या दिवशी, दुसर्‍याच दिवशी सकाळी मी ओळखपत्र दाखविल्याशिवाय आत गेलो होतो.
वरील दोन उदाहरणांतून हेच सांगायचे आहे की इतर वेळी तर असे दुर्लक्ष देणे घडत असतेच, पण काहीतरी खरोखरच घडले आहे तरी त्यांना त्याचे गांभीर्य वाटत नव्हते.
तसेच, अजून एक. मुंबई आंतरराष्ट्रीय विमानतळ. २००९ मध्ये अमेरिकेत जाण्याकरीता रात्री विमानतळावर पोहोचलो. आई आणि बायको Guest Areaमध्ये थांबले होते. मी चेक-इन करून त्यांच्याशी बोलायला परत आलो. प्रवासी आणि पाहुणे ह्यांच्याकरीता विभागलेल्य त्या भागात लोखंडी/स्टीलच्या खांबांचे होते. पण ते दोघे एकदम दुसर्‍या टोकाला होते. यायला वेळ लागला असता. जुन्या अनुभवाप्रमाणे बोर्डींग पास मिळाल्यावर आपण बाहेर येऊ शकत होतो. म्हणून मी तिकडील सुरक्षा पोलिसाला विचारले की, 'मी बाहेर जाऊन त्यांना भेटून येऊ का?'. तो नाही म्हणाला. तरीही त्याने वरीष्ठ अधिकार्‍यालाही माझ्यासमोर विचारले. तोही नाही म्हणाला. मी म्हटले, 'ठीक आहे. हरकत नाही. परवानगी नाही तर राहू दे. इथूनच भेटून घेऊ'. थोड्या वेळाने तो पोलिस माझ्याकडे आला व म्हणाला,"जल्दी वापस आना" मी म्हटले, 'ठीक आहे'. मी बाहेर मुख्य दरवाजातून बाहेर पडता पडता त्याने म्हटले, "वापस आने के बाद मेरे चायपानी का भी देख लेना." मी म्हटले, 'कुछ देना वगैरा है तो छोडो. नहीं जाऊंगा मै.' मग क्षणभर विचार करुन तो म्हणाला, "जाओ" मी घरच्यांना भेटून १० मिनिटांत परत आलो.
ह्या उदाहरणांत मला ते नियम चुकीचे नाही वाटले. पण जो निष्काळजीपणा दाखवला जातो त्याबद्दल राग आला म्हणा, वाईट वाटले म्हणा, विचित्र वाटले म्हणा , की फक्त दाखविण्याकरीता आहे का हे? विमानतळावरचे म्हणाल तर जर तो माणूस काही रुपयांकरीता नियम मोडू देऊ शकतो तर भरपूर रक्कम मिळाली तर गंभीर घटना घडण्याची शक्यता नाकारता येत नाही. सगळेच पोलिस तसे नसतील पण बहुतेक घटनांमध्ये तसेच झाले असू शकेल.
शितावरून भाताची परीक्षेचाच प्रकार झाला हा. पण काय करणार आजकाल तशीच परिस्थिती दिसतेय. म्हणूनच कोणी हाय अलर्ट म्हटले की वाटते.. 'हाय अलर्ट? घंटा'
जुलै २९, २०११ ११:४३ PM
